Rancuneus machtsspel barst los met meest politieke transfers aller tijden

DOHA/PARIJS - Nooit eerder belandde een WK in een Arabisch land, een locatie in het Midden-Oosten noch in een moslimland. Maar in 2022 is het zover, want dan organiseert Qatar een spectaculair, compact en hightech toernooi, zo hebben de autoriteiten toegezegd. Om te kijken hoe het met het voetbal in het toekomstige gastland gesteld is, duikt Voetbalzone middels een zesdelige serie in het Qatarese voetbal. In de laatste aflevering: hoe Paris Saint-Germain van Neymar en Kylian Mbappé pionnen maakte in een politiek schaakspel.

Door Dominic Mostert

Wie de transfersoap van de eeuw op de voet heeft gevolgd, kon niet ontkomen aan de termen 'schaduw' en 'Lionel Messi'. De motieven van Neymar kwamen in ieder achtergrondartikel aan bod: de Braziliaan wilde illustere landgenoten volgen door de FIFA Ballon d'Or aan zijn conduitestaat toe te voegen, en dat kon niet zolang Messi hét uithangbord van Barcelona was. Maar zelden werd de vraag gesteld waarom Paris Saint-Germain hém wilde. 'Omdat het kan' dekt de lading geenszins. PSG 'kon' de afgelopen jaren wel meer topspelers halen, maar de uitgaven bleven relatief bescheiden. De duurste transfer uit de clubgeschiedenis, 64,5 miljoen euro voor Edinson Cavani in 2013, viel in het niet bij de recordtransfers van clubs als Manchester United, Manchester City, Barcelona, Real Madrid en Juventus.

Deze zomer veranderde echter alles. Hoewel de vertrekwens van Neymar en de opmars van Mbappé onverwachte buitenkansjes vormden, was de timing van de transfers allesbehalve toevallig. PSG is sinds 2011 in handen van Qatari Sports Investment (QSI), een organisatie van clubvoorzitter Nasser Al-Khelaifi. QSI wordt op zijn beurt weer wordt gefinancierd door overheidsbedrijf Qatari Investment Authority (QIA). Zoals de naam doet vermoeden, houdt dat bedrijf zich bezig met investeringen, voornamelijk in het buitenland. QIA investeert onder meer in luchtvaart-, media- en sportbedrijven, hotels en ander onroerend goed. Het staatsbedrijf heeft ook aandelen in onder meer Barclays en Volkswagen. Het doel is om Qatar op positieve wijze op de wereldkaart te zetten. En als dat ooit nodig was, dan was het wel deze zomer.

Qatar is sinds juni verwikkeld in een politieke crisis die zijn weerga nauwelijks kent. Onder meer Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Jemen, Bahrein en Egypte verbraken de diplomatieke banden met Qatar, omdat de kleine golfstaat steun zou bieden aan extremisten. De crisis stelt de machtsverhoudingen in het Midden-Oosten flink op de proef. Qatar, een land met zo'n 300.000 autochtone inwoners en de oppervlakte van de Falklandeilanden, heeft traditioneel een grote invloed in de regio. Per hoofd van de bevolking is Qatar dankzij de gas- en oliereserves een van 's werelds rijkste landen en die rijkdom is aangewend om een rol te spelen in internationale conflicten. Zo werden rebellen in Libië en Syrië sinds de start van de Arabische Lente gesteund door Doha.

Sinds het uitbreken van de crisis wendt Qatar zich meer tot het westen. Voor een bedrag van elf miljard euro nam het land F-15's over van de Verenigde Staten, terwijl oorlogsschepen van Italië voor vijf miljard euro werden gekocht. Een andere manier waarop Qatar zijn machtspositie probeert te verstevigen, is via soft power. In de politicologie wordt die term van Joseph Nye gebruikt om macht ‘met anderen’ in plaats van ‘over anderen’ te beschrijven. Het gaat dan juist niet om militair machtsvertoon, maar om het gebruik van 'zachte' middelen, vaak culturele of economische, met als doel anderen te overtuigen. Sport wordt in dat kader sinds mensenheugenis ingezet als machtsinstrument in de buitenlandpolitiek. Het biedt een land mogelijkheden om betrekkingen aan te gaan met andere landen, bepaalde waarden uit te dragen en een beeld van je eigen land neer te zetten. Denk aan de prachtige stadions in Rio de Janeiro voor het WK die inmiddels verlaten zijn, aan de foto's van een vrolijke Vladimir Putin tijdens de Winterspelen in Sochi of aan de manier waarop Nazi-Duitsland de Spelen van 1936 aanwendde om zich aan de wereld te tonen.

In 2022 zijn de ogen van de (sport)wereld een maand lang gericht op Qatar, maar de softpowercampagne is al jaren in volle gang. Instrumenten van soft power die Qatar aanwendt zijn bijvoorbeeld televisiezenders Al-Jazeera en beIN Sports. In het Midden-Oosten geniet Al-Jazeera grote populariteit, terwijl beIN Sports de Ligue 1 in de huiskamers brengt in de regio en onder meer in de Verenigde Staten. PSG-voorzitter Al-Khelaifi is de algemeen directeur van beIN Sports en het is die zender die de hoogstandjes van Neymar en Mbappé voor een groot deel van de buitenwereld in beeld brengt. De concurrentiepositie van beIN Sports, en daarmee die van Qatar, gaat er door de komst van grote sterren alleen maar op vooruit. Déze combinatie van hard power (wapendeals) en soft power moet een luid en duidelijk signaal afgeven: Qatar is en blijft een regionale mogendheid om rekening mee te houden.

"Voorlopig zijn de opponenten van Qatar verlamd door deze strategie. Geen van de andere landen heeft zoveel media-invloed als Qatar", legde Midden-Oosten-deskundige Mathieu Guidère na de transfer van Neymar uit aan AFP. "Het gaat al dagen niet meer over het negatieve, maar alleen over de transfer van Neymar." Middenin de crisis, waarin Qatar in één adem werd genoemd met terroristen, is het land erin geslaagd om zich te verbinden aan de twee van de grootste transfers aller tijden. "Het binnenhalen van zo'n goede speler als Neymar toont de vastberadenheid van Qatar aan. Ze wilden deze speler, tegen elke prijs", vertelde universitair docent Andreas Krieg, die gespecialiseerd is in de verhoudingen in het Midden-Oosten.

"Dit is een softpowerstunt. Qatar moet de wereld aantonen dat het ondanks alle aantijgingen nog steeds het meest veerkrachtige land in het Midden-Oosten is", concludeerde Krieg enkele weken geleden. "Qatar laat zien dat het nog steeds de grootste reserves heeft, en bereid is om die aan te boren om de eigen belangen na te streven." Het zijn niet alleen de kenners die wijzen op de rol die soft power speelt in de Qatarese buitenlandpolitiek. In zijn eerste en enige toespraak sinds de crisis bezigde nota bene emir Tamim bin Hamad Al-Thani dezelfde woorden. "We gaan ons nu richten op vormen van soft power op het internationale podium", zo gaf hij verrassenderwijs toe.

Wat de emir verzweeg in zijn statement, is uiteraard dat Qatar daar al jaren mee bezig is. Het land moet nog even wachten op het WK 2022, maar heeft intussen al honderden miljoenen euro's in PSG gepompt. Nadat de Qatari in 2011 zo'n 50 miljoen euro betaalden voor 70 procent van de aandelen, een gedeelte dat in 2012 werd opgevoerd tot 100 procent, was Zlatan Ibrahimovic een van de allereerste aanwinsten. Zijn komst bood de Qatari bij PSG de zo gewenste photo op: een gelegenheid om de club aan de buitenwereld voor te stellen als nieuwe grootmacht. Niet alleen PSG, maar ook Al-Khelaifi en bijgevolg Qatar stonden plots in het centrum van de internationale voetbalwereld. Veertien prijzen en zes jaar later is de flamboyante Zweed al lang en breed vertrokken, maar het project van PSG is nog allerminst voorbij.

Het mislopen van de titel ten faveure van een jeugdig AS Monaco, alsmede de dramatische uitschakeling door Barcelona in de Champions League deden sommigen vermoeden dat Qatar de investeringen in de club zou indammen. Het omgekeerde bleek waar, mede door de plotselinge diplomatieke crisis. De komst van Neymar en Mbappé is niet alleen een gevolg van de wens om de titel te heroveren en eindelijk eens de Champions League te winnen. Het is een politiek statement namens Qatar. Het land straalt uit dat het niet is geraakt door de hetze van de buurlanden. Business as usual, luidt de impliciete boodschap. De twee zijn bovendien geen slechte investeringen. Het zijn socialmediasterren die voor enorme sponsordeals kunnen zorgen. En zelfs al gaat het mis: Qatar besteedt wekelijks 420 miljoen euro ter voorbereiding op het WK, en daarbij vergelijken zijn de uitgaven voor Neymar en Mbappé een schijntje.

Door hun komst is het tweetal indirect verbonden aan Qatar. Ze kunnen de komende maanden en jaren worden ingezet om andermaal aan te tonen dat Qatar zich wel redt. Opnieuw een vorm van soft power, waarvoor meerdere spelers van Barcelona al werden ingezet. Gerard Piqué, Sergio Busquets en Jordi Alba bezochten onlangs een voetbalacademie in Qatar en begroetten fans in Doha. Alba signeerde een shirt met een iconisch geworden beeld van de emir, dat gebruikt wordt als symbool van verzet tegen de boycot. Xavi, ex-speler van Barcelona en tegenwoordig actief voor Al-Sadd, riep op tot een einde van de blokkade.

Diezelfde Xavi liep enkele jaren geleden nog rond in een shirt met de naam van Qatar. De lijnen tussen Barcelona en Qatar lopen immers al sinds 2010. Toen bereikten los Azulgrana een akkoord met de Qatar Foundation over het hoofdsponsorschap, waarmee de veelal geprezen traditie van een sponsorloos shirt ten einde kwam. Drie jaar later nam Qatar Airways het over als hoofdsponsor. De staatsluchtvaartmaatschappij bleef tot het eind van vorig seizoen op het shirt staan. Ondertussen had Barcelona al een akkoord bereikt met het Japanse Rakuten om Qatar Airways op te volgen, nadat voorzitter Josep Maria Bartomeu een verkiezing uitschreef om de banden met Qatar te beëindigen.

Net als zijn tegenkandidaten en veel socios sprak Bartomeu tijdens de verkiezingscampagne in 2015 al zijn zorgen uit over de relatie met de golfstaat. De woorden die Bartomeu na de transfer van Neymar sprak, waren veelzeggend: "Wij zijn een club met een geschiedenis van 118 jaar en meer dan 140.000 leden. De club is van ons, niet van een sjeik of oligarch." De beslissing om het sponsorcontract met ingang van dit seizoen te beëindigen, viel niet goed in Qatar. Bij de eerste de beste mogelijkheid om wraak te nemen, heeft het land toegehapt. Rancuneus, maar Qatar weet precies wat het doet.