Wél uitfans in Istanbul: ‘Nederland moet dit derdewereldsysteem negeren’

De transferperiode zit erop. Desondanks valt er nog altijd iedere dag te lezen over transfers, zaakwaarnemers, commissies, salarissen, transfersommen en clausules en daarom duikt Voetbalzone de komende weken in de wereld van het voetbalrecht. Hoe zien contracten van voetballers eruit? Hoe werken clausules? En: waarin verschilt het Nederlandse voetbalrecht met het internationale? In aflevering III, daags voor De Klassieker en het duel tussen Galatasaray en Fenerbahçe: de omstreden manier waarop Turkije supportersgeweld probeert in te dammen.

Door Dominic Mostert

Iets meer dan een jaar geleden maakte Istanbul een einde aan vijf jaar zonder uitsupporters in derby's tussen Galatasaray, Fenerbahçe en Besiktas. De timing was niet toevallig: twee maanden daarvoor was de staatsgreep in Turkije mislukt. Met het opheffen van het verbod hoopte het land de verbondenheid van het volk te stimuleren in de nasleep van de gepoogde coup. Bovendien was de tijd rijp, zo vond Istanbul. Het regiobestuur claimde dat de ongeregeldheden zijn afgenomen sinds de introductie van een omstreden elektronisch systeem genaamd Passolig in het seizoen 2014/15.

Dat systeem is een initiatief van de Aktif Bank en houdt in dat voetbalfans een creditcard bij de bank moeten aanschaffen. Alleen daarmee kunnen ze wedstrijdkaartjes kopen. Ze moeten daarvoor een persoonlijke foto afstaan en verregaande informatie over zichzelf verstrekken, zoals hun verblijfplaats, beroep en burgerlijke staat. Bovendien zijn in elk stadion in de hoogste Turkse divisies moderne camera's geïnstalleerd en is er gezichtsherkenningssoftware bij de toegangspoorten. Het resultaat: boze supporters en een veel lagere bezettingsgraad in de stadions.

Al na enkele weken oordeelde de consumentenrechtbank in Turkije dat Passolig een inbreuk vormde op de rechten van consumenten. Het systeem moest worden afgeschaft, maar de Turkse voetbalbond (TFF) noemde dat besluit onmogelijk door te voeren. Individuele supporters dienden vervolgens, gesteund door advocaten van supportersgroep Taraf-Der, klachten in bij de Turkse variant van het Commissariaat voor de Media. Dat besloot om reclame voor Passolig te verbieden, want die zou misleidend zijn. Ondertussen sloegen supportersgroepen als Taraf-Der en THD de handen ineen: ze zouden het Passolig-systeem boycotten en riepen andere fans op om hetzelfde te doen.

Het werkte. Als gevolg van de oproep, maar ook door de nieuwe bureaucratische obstakels van het verkrijgen van tickets, daalde het aantal fans met rasse schreden in het seizoen 2014/15. Gemiddeld zaten vijftig procent minder supporters op de tribune bij de Süper Lig-clubs, en sommige clubs moesten zelfs een afname van negentig procent accepteren. Weinigen waren blij met Passolig, dat bovendien werd gezien als een middel voor president Recep Tayyip Erdogan om zijn machtspositie te verbeteren. De Aktif Bank was gloednieuw bij de invoering van het Passolig-systeem, en het moederbedrijf van de bank wordt gerund door de schoonzoon van de president. De bank stelde zich ten doel om ruim een miljoen kaartjes te verkopen in het eerste jaar, maar dat lukte pas na twee seizoenen.

Ülker, een belangrijke sponsor van Fenerbahçe, Galatasaray en de TFF, zegde door de afgenomen populariteit zelfs het sponsorschap op. De critici werden gesterkt in hun afkeer van het systeem toen persoonlijke data van alle kaarthouders plots openbaar beschikbaar was door een ict-blunder van Passolig. Dat gebeurde op 2 november 2014, vlak voor de wedstrijd tussen Besiktas en Fenerbahçe. Een jaar later beloofden oppositiepartijen CHP en HDP rond de landelijke verkiezingen om het Passolig-systeem af te schaffen: de eerste keer dat zo'n thema een podium kreeg in verkiezingsretoriek van partijen.

Het Constitutioneel Hof oordeelde in december 2015 grotendeels in het voordeel van de criticasters. De TFF en voetbalclubs konden volgens de uitspraak de verkoop van kaartjes niet uitbesteden aan derde partijen. Ook persoonlijke informatie van supporters mocht niet meer gedeeld worden met andere partijen. Net als voor de invoering van Passolig waren de voetbalbond en de clubs dus verantwoordelijk voor de ticketverkoop - volgens advocaten van supportersgroepen betekende dat het einde van Passolig. Een grote overwinning, zo leek het; in Italië (tessera del tifoso) en Polen (karta kibica) is het nog niet gelukt om zulke systemen omver te werpen. Maar ook in Turkije volgde een tegenslag, toen de consumentenrechtbank zich er in maart 2016 nog eens over boog.

Passolig mocht blijven functioneren. Informatie over supporters mocht niet met derde partijen gedeeld worden, oordeelde ook de consumentenrechtbank, maar het verschil zit 'm in de interpretatie van 'derde partij'. Volgens de uitspraak is de Aktif Bank zelf géén derde partij, als het bedrijf achter de grote database van persoonsgegevens. Tegen die uitspraak is weer beroep aangetekend door Taraf-Der, en dus is de soap nog lang niet voorbij. "Door de rechtsgang werd het systeem kortstondig stopgezet, maar de Turkse bond kan het systeem inmiddels weer doorzetten. De clubs zijn te angstig om zich uit te spreken tegen dit systeem, dat wordt gesteund door de regering", vertelt sportjournalist Alp Çolak in gesprek met Voetbalzone.

"Het Passolig-systeem kan niet worden gezien als een succes. Het idee was dat individuen ter verantwoording konden worden geroepen, maar clubs worden nog altijd beboet en bestraft als instituten", vervolgt Çolak. "Stel dat je gasten hebt uit het buitenland, met wie je eenmalig naar een voetbalwedstrijd wilt. Of stel dat iemand niet zo'n voetballiefhebber is, maar het één keer een kans wil geven. Dan zijn die personen verplicht om meteen al hun persoonlijke informatie af te staan om een ticket te kunnen kopen."

Zondagavond treden Galatasaray en Fenerbahçe tegen elkaar aan, mét uitsupporters dus. Ondertussen mogen supporters van Ajax en Feyenoord al acht jaar niet naar onderlinge uitwedstrijden. "Maar dat er uitsupporters worden toegelaten, komt niet door Passolig. De 'grote drie' wilden het niet, maar uiteindelijk was het woord aan het regiobestuur." Volgens Çolak is het systeem er niet in geslaagd om chaos en geweld in Turkije te voorkomen. "Het systeem voorkomt wel dat nieuwe mensen interesse in voetbal ontwikkelen. Dus nee, ik zou deze derdewereldachtige inbreuk op de mensenrechten aan geen enkel land aanraden, ook niet aan Nederland. Als je wilt opbloeien als voetballand, moet je dit systeem negeren."